Πώς θα πορευτεί το Ιράν μετά τον Ραΐσι

Του Κώστα Ράπτη

Ο θάνατος του προέδρου του Ιράν Ιμπραχίμ Ραϊσί, του υπουργού Εξωτερικών Χουσέιν Αμιραμπντολαχιάν και της συνοδείας τους σε δυστύχημα με ελικόπτερο ενώ επέστρεφαν από συνάντηση με τον πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίγιεφ στα σύνορα των δύο χωρών συνιστά μείζον πλήγμα για την Ισλαμική Δημοκρατία.

Μολονότι το δυστύχημα ήρθε σε μία συγκυρία κατά την οποία οι εντάσεις στη Μέση Ανατολή έχουν κορυφωθεί, οι επιπτώσεις δεν αφορούν τόσο τη διεθνή συμπεριφορά του Ιράν, όσο την εσωτερική κατάσταση.

Ο ανώτατος ηγέτης της Ισλαμικής Δημοκρατίας, Αγιατολλάχ Αλί Χαμενεΐ έσπευσε, προτού ακόμη διαπιστωθεί ο θάνατος του Ραϊσι, να διαβεβαιώσει ότι το κράτος έχει συνέχεια – και πράγματι το καθεστώς διαθέτει "πυλώνες" που το σταθεροποιούν, όπως είναι η ανώτατη συλλογική θρησκευτική ηγεσία, οι Φρουροί της Επανάστασης κ.ο.κ.

Ωστόσο, ο θάνατος του Ραϊσί επιβάλλει την διεξαγωγή νέων προεδρικών εκλογών εντός πενήντα ημερών, όπως προβλέπει το ιρανικό σύνταγμα, άρα και την εξεύρεση μέσα σε ασφυκτικό χρονικό διάστημα λύσεων για το θέμα της πολιτικής ηγεσίας, οι οποίες κάθε άλλο παρά είχαν προετοιμαστεί.

Επιπλέον, η προσφυγή στο εκλογικό σώμα δεν αποτελεί απαραιτήτως συνταγή σταθεροποίησης, ιδίως αν αναλογισθεί κανείς ότι ο Ραϊσί είχε εκλεγεί σε μία αναμέτρηση στην οποία σημειώθηκε ρεκόρ χαμηλής προσέλευσης των ψηφοφόρων στην ιστορία της Ισλαμικής Δημοκρατίας (42%), ενώ η θητεία του σημαδεύθηκε από το κύμα διαδηλώσεων για τον θάνατο της Μαχσά Αμινί.

Η προεδρία Ραΐσι και το κατοπινό αποτέλεσμα των βουλευτικών εκλογών ήταν μια μοναδική στιγμή ευθυγράμμισης όλων των φορέων της εξουσίας (Ανώτατου Ηγέτη, προεδρικού μεγάρου, κοινοβουλίου, δικαστικού σώματος, Φρουρών της Επανάστασης) στην ίδια συντηρητική πολιτική γραμμή. Το τίμημα όμως ήταν μια ορισμένη κρίση εκπροσώπησης, εφόσον η εκλογή τόσο του Ραΐσι όσο και των βουλευτών πραγματοποιήθηκε με μαζικό αποκλεισμό ενοχλητικών υποψηφιοτήτων. Το δε στρατόπεδο των "μεταρρυθμιστών" είχε έτσι και αλλιώς απαξιωθεί από τις κυρώσεις Τραμπ, οι οποίες διέψευσαν την επαγγελία τους για μία οικονομική ανόρθωση μέσω εξομάλυνσης των σχέσεων με τη Δύση.

Όμως με τον θάνατο του Ραΐσι το Ιράν δεν χάνει απλώς τον πρόεδρό του, αλλά, όπως κατεξοχήν επισημαίνουν τα μέσα ενημέρωσης της Μέσης Ανατολής, και τον πιθανότερο διάδοχο του ηλικιωμένου και ασθενούς Χαμενεΐ. Το ποιος θα κληθεί να αντικαταστήσει τον Χαμενεΐ αποτελεί τον κρισιμότερο γρίφο για το μέλλον του Ιράν. Χαρακτηριστική είναι η σημασία που απέδωσαν όλοι οι γνωρίζοντες στις εκλογές που πραγματοποιήθηκαν τον Μάρτιο για την ανάδειξη της 60μελούς Συνέλευσης των Ειδικών, η οποία και εκλέγει τον εκάστοτε "Οδηγητή της Επανάστασης". Μάλιστα στις εκλογές αυτές είχε διαγραφεί η υποψηφιότητα του μεταρρυθμιστή πρώην προέδρου Χασάν Ροχανί.

Η μεταβατική περίοδος που ανοίγεται είναι λογικό να επιφέρει μιαν ορισμένη εσωστρέφεια και άρα αυτοσυγκράτηση στα διεθνή μέτωπα. Άλλωστε λίγο πριν το δυστύχημα που στοίχισε τη ζωή του Ραΐσι και των συνεργατών του είχε γίνει γνωστό ότι Ιράν και ΗΠΑ πραγματοποιούν εκ του σύνεγγυς συνομιλίες στον... συνήθη τόπο αυτών των εμπιστευτικών συναντήσεων, το σουλτανάτο του Ομάν. Η επιθυμία να οριοθετηθούν και ελεγχθούν οι εντάσεις ήταν άλλωστε προφανής και στον τρόπο που το Ιράν απάντησε στο Ισραήλ για τον βομβαρδισμό του προξενείου του στη Δαμασκό. Η δε Ουάσιγκτον έχει να νοιαστεί χιλιάδες στρατιώτες της οι οποίοι βρίσκονται στη Μέση Ανατολή, εντός του βεληνεκούς οργανώσεων συμμάχων του Ιράν.

Δεδομένων όσων είχαν προηγηθεί, δεν υπάρχει τρόπος, ώστε το δυστύχημα να μην ερμηνευθεί συνωμοσιολογικά από μεγάλα τμήματα της ιρανικής και διεθνούς κοινής γνώμης. Πόσω μάλλον που όλα συνέβησαν κοντά στα σύνορα του Αζερμπαϊτζάν το οποίο αποτελεί προνομιακό πεδίο δράσης των ισραηλινών μυστικών υπηρεσιών. Για την ιρανική ηγεσία θα ήταν ίσως προτιμότερο να αποδώσει τον θάνατο του Ραΐσι σε "ξένο δάκτυλο", παρά να παραδεχθεί ότι δεν είναι σε θέση να παράσχει ασφαλείς μετακινήσεις στον πρόεδρό του. Όμως επειδή μια τέτοια συζήτηση μπορεί να στραφεί και στην αναζήτηση εσωτερικού "δακτύλου", με το βλέμμα στραμμένο στην διαδοχή του Χαμενεΐ, μάλλον θα αποφευχθεί.

Σε κάθε περίπτωση το πρόωρο τέλος της προεδρίας Ραΐσι φέρνει στην επιφάνεια το ιδιόμορφο μείγμα ενδυνάμωσης και αποδυνάμωσης που χαρακτηρίζει το τελευταίο διάστημα την Ισλαμική Δημοκρατία. Ιδίως προς τα έξω το Ιράν επιβεβαιώνεται διαρκώς ως μία δύναμη που δεν μπορεί να παρακαμφθεί και καταγράφει επιτυχίες όχι μόνο στρατιωτικές αλλά και πολιτικές, όπως η συμφιλίωση με τη Σαουδική Αραβία και η ένταξη στην Ομάδα BRICS. Από την άλλη όμως, το "εσωτερικό μέτωπο" αποτελεί όλο και περισσότερο μια κινούμενη άμμο. Και μόνο οι εικόνες, που φρόντισαν να διαδώσουν λογαριασμοί κοινωνικής δικτύωσης της ιρανικής διασποράς, από την εκτόξευση πυροτεχνημάτων σε γειτονιές για τον θάνατο του Ραΐσι είναι ενδεικτικές.