Verhaal van ‘bekendste Romeinse van Nijmegen’ blijkt anders dan gedacht

• Lambert Teuwissen

  redacteur Online

Het verhaal achter een Romeins graf dat in 2001 in het centrum van Nijmegen werd gevonden blijkt compleet anders dan gedacht. Archeologen concludeerden destijds dat het ging om de resten van een welvarende vrouw, maar nieuw onderzoek stelt dat beeld bij.

“Het is een waarschuwing voor ons als archeologen: zorg dat je je onderzoek goed gedaan hebt”, zegt archeoloog Joep Hendriks van de gemeente Nijmegen. “Als je op basis van een paar vluchtige onderzoeken een beeld vertelt, dan moet je dat bijna altijd gaan herschrijven.”

Het graf werd indertijd samen met enkele andere ontdekt bij rioleringswerkzaamheden in de Burchtstraat in het centrum van de stad. Het skelet kwam bekend te staan als de Loden Lady, omdat ze in een loden sarcofaag werd aangetroffen, een unicum voor ons land.

Omdat ze zo’n uitzonderlijke grafkist had gingen onderzoekers ervan uit dat de vrouw tot de Romeinse elite had behoord. Alleen zij konden zich zo’n dure kist veroorloven, was de redenering. Maar die kist blijkt een tweedehandsje.

“Het is een gebruikte kist die ze weer binnenstebuiten hebben gevouwen. De versiering die normaal altijd buiten op het lood zit, die zit hier aan de binnenkant”, legt Hendriks uit. “We hadden ook alleen maar een afdektegel, geen loden deksel – wat je wel zou verwachten bij een mooie complete begraving in een sarcofaag.”

“En de kist is ook veel te groot voor de dame. Zij is iets meer dan van 1,60 meter lang en de kist is 2 meter, terwijl die meestal op maat zijn gemaakt. Lood is kostbaar, dus waarom zou je het 20, 30 centimeter groter gaan maken? Het is een simpele economische redenering. Al kan de ruimte ook voor grafgiften bedoeld zijn.”

Ook het skelet zelf blijkt niet dat van een rijke dame uit een leven vol luxe. Afgesleten rugwervels en beginnende artrose zijn indicaties van zware fysieke arbeid. Slijtage van de tanden wijzen erop dat de vrouw haar gebit als gereedschap gebruikt kan hebben.

“Je kan zien dat ze herhalende handelingen heeft uitgevoerd waarbij je kracht moet zetten met je tanden. Misschien bij het verwerken van huiden of planten. Op een gegeven moment gaat dat slijten.”

Blijft het mysterie hoe de vrouw eindigde in een gerecyclede dure kist als ze zelf uit een lagere klasse kwam. Hendriks heeft een theorie: wellicht ging het om een geliefd lid van de huishouding van een rijkaard. Een ornatrix bijvoorbeeld, de kapster die een rijke vrouw had om zich te kleden en het haar te doen.

“Die stond dicht bij het hoofd van de huishouding. Ze behoorden niet tot de topelite, maar stonden er wel heel dichtbij. Je kunt je dus voorstellen dat als zo iemand overleed, de meesteres meebetaalde aan de begrafenis. De Loden Lady is ook begraven met haarnaalden, die hoorden bij het werk van een ornatrix.”

Hendriks waakt ervoor verregaande conclusies te trekken. “Andere interpretaties zijn natuurlijk ook mogelijk, zoals een door hard werken rijk geworden ambachtsvrouw of toch de mater familias zelf uit betere kringen: in Romeins Nijmegen was ook een tweedehands loden kist al héél bijzonder.”

Naast de voorlopige resultaten van het onderzoek die nu naar buiten zijn gebracht, hoopt Hendriks nog meer van haar verhaal te ontrafelen met verdere tests die nog niet beschikbaar waren een kwart eeuw geleden. DNA-onderzoek moet haar afkomst te bepalen en door isotopen in haar tanden te analyseren kan worden bepaald waar de vrouw is opgegroeid.

“Nijmegen was een smeltkroes destijds. Aan de overkant van de Waal woonden vooral mensen van lokale herkomst, maar de stad werd gesticht door mensen uit Gallië, soldaten uit Spanje, mensen uit alle hoeken van het Romeinse Rijk, van het oostelijke mediterrane gebied tot aan Engeland. Je kon ze allemaal tegenkomen. We willen de Loden Lady een plek geven in die gemêleerde samenleving.”

Op basis van het onderzoek zal uiteindelijk een betere gezichtsreconstructie worden gemaakt. Het zal echter nog enkele jaren duren voordat dat zover is. Wel heeft het Valkhof Museum in de tussentijd een expositie gewijd aan de Loden Lady.

Daar is voor het eerst ook een askist met crematieresten te zien die eveneens in 2001 werd gevonden. De kleine tentoonstelling is vanaf morgen te bekijken op de tijdelijke locatie van het museum aan het Keizer Karelplein.